WWW.DISUS.RU

БЕСПЛАТНАЯ НАУЧНАЯ ЭЛЕКТРОННАЯ БИБЛИОТЕКА

 

УДК 636.22/28.082. олжазба ыында

Аубакиров Жанбай алдилы

р трлі будандастырудаы аза абас тымыны

ет німділігіні артуы

06.02.04 – Дербес зоотехния, мал шаруашылыы

німдерін ндіру технологиясы

Ауылшаруашылыы ылымдарыны кандидаты

ылыми дрежесін алу шін дайындаан диссертация

авторефераты

азастан Республикасы

Астана, 2010

Жмыс А.Байтрсынов атындаы останай мемлекеттік университетінде

орындалды

ылыми жетекшісі – ауылшаруашылыы ылымдарыны докторы,

профессор Д.. Найманов

Ресми оппонентері: – ауылшаруашылыы ылымдарыны докторы

Е.И. Исламов

– ауылшаруашылыы ылымдарыны кандидаты

Ж.Б. Тлеуова

Жетекші йым: аза мал шаруашылыы жне жемшп ндіру ЗИ

орау 20.11.2010 ж саат 10.00-де С.Сейфуллин атындаы аза агротехникалы университетіні жанындаы БД 18.08.02 диссертациялы кеесіні мжілісінде теді: мекен-жайы 010011, Астана., Жеіс даылы, 62, тел.:8 (7172) 32-22-94

Диссертациямен С.Сейфуллин атындаы АТУ кітапханасында

танысуа болады

Автореферат.................... 2010 ж. таратылды

Диссертациялы кеесті алым хатшысы,

ауылшаруашылыы ылымдарыны докторы,

профессор Н.Омарожалы

1 ЖМЫСТЫ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ

Таырыпты зектiлiгi. Ет баындаы мал шаруашылыыны е басты мселесі ет ндiру клемiн лайтып, ндірілген ет сапасын арттыру болып отыр. Бл мселені, негiзiнен, тез жетiлгiш ет баытындаы тымдарды арынды сіріп, бордаылау жолымен шешуге болады. азастанны солтстік ірінде мндай тымдара азаты абас тымы жатады. Осы баыттааы бізді зерттеулеріміз ет ндіруге арналан мал басыны санын молайтып, сиыр етін ндіруді детуді ет тымдарын дайы ндiрумен атар оларды йгiлi отанды жне шет елдік асыл тымды балармен шаылыстыру (анын ю) арылы жоары німді ет табындарын ру болып табылады. Мны ыса мерзімде жылдамдата іске асыру шін тез жетiлгiш тымдарды сиырларын iрi рі еттi тымдарды ндiрушi баларымен нерксiптiк шаылыстыру арылы жылдам скіш будан табындарын руа болады. Ол осы баыттаы кптеген ылыми зерттеулер нтижесімен де длелденген (П.Шуляковский, 1981; C.Hanson, J.Wight, 1982; Н.Губашев ж.б., 2008; В.Левахин ж.б., 2002).

Осы замана сай еттi малды типiне ойылатын жаа талаптара, оны суiнi затыы мен жас малды етке ткiзу кезiндегi тiрiлей салмаыны екпінділігін арттыру жатады. Солтстiк азастан ірінде бл масатта ке тараан азаты абас тымыны негiзiнде еттi жне аралас тым малыны жасартылан тымды орын пайдаланып, жоары німді будан табындарын руды масат ттан ылыми ізденістер мен ндірістік тжірибелерді зектілігі жоары боп табылады. Сонымен оса, ылыми дебиетте осы жолмен алынан будандарды еттiлiгік асиеттеріні алыптасуы жніндегі млiметтер жеткiлiксiз боландытан, будандарды сіп, жетіліп, физиологиялы жне шаруашылы трыдан алыптасу ерекшелiктерi толы ашылмаан. Сондытан е жасы отанды жне лемдiк ген орыны кмегімен будан табындарды ру кезiнде туыстас жне нерксiптiк шаылыстыруды тиiмдi пайдалану арылы ет ндiру клемін, оны сапасын арттыруды сратары зекті халы-шаруашылы маызы бар мселе болып табылады.

Диссертация таырыбы «азаты абас тымын таза тымды жне шаылыстыру дiсiмен екпінділету баытында жетілдіру» (мемлекеттік тіркеу нмірі 0196Р00567) жне «останай облысыны климат жадайында азаты абас тымыны асыл тымды ядросын ру шiн нiмдiлiгi жоары сиырларды баалау жне iрiктеу» атты мемлекеттiк бадарламаларна сай орындалды.

Зерттеуді масаты азаты абас тымыны тез жетiлгiш типтi сиырларын «Алабота» жне «Ключев» асыл тымды зауытыны тез сетiн iрi типтi жне немiсті сары тымыны ндiрушi-баларымен шаылыстыру жолымен ет німділігі жоары будан табындарын алыптастыру.

Осыан байланысты зерттеуді келесi міндеттері ойылды:

1 Таза тымды жне будан тліні су, даму жне ет нiмдiлiгінi алыптасу ерекшелiктерiн зерттеу;

2 Таза тымды жне будан тліні ан рамын, морфологиялы жне биохимиялы крсеткiштерiн, этологиясын анытау;

3 Тегіне байланысты тлді ет німділігіні алыптасуы мен ет сапасыны згеруін, терісіні тауарлы-технологиялы асиетін баалау;

4 Таза тымды тл мен будандарды салма осымына жмсалатын азы шыынын баылау;

5 Таза тымды тл мен будандардан ет табындарын руды зоотехникалы жне экономикалы тиiмдiлiгiн есептеу.

ылыми жаалыы. азастанны солтстігінде аудандастырылан ет баытындаы азаты абас тымыныы еттілігі мен ет сапасын арттыру шін сімділігі жоары асыл тымды зіні жне анында немiсті сары тымыны лесі бар ндiрушi-балармен шаылыстыру арылы жоары німді, жылдам жетілгіш табындар растыру жолдары арастырылды. Таза анды тл мен будандарды ет пен терілік асиеттері салыстырмалы бааланды.

Жмысты ндірістік маызы. Жргізілген зерттеулер мен оларды нтижелері жергілікті шаруашылытарда аза а бас тымын з жне баса тымны жоары німді баларымен шаылыстыру арылы, еттілігі жоары будандар табындарын растыруа болатындыы крсетілді. Жергілікті жадайда сірілген аза а бас сиырларын баса жадайларда сірілген сімділігі жоары, рі iрi типтi жне немiсті сары тымыны ан лесі бар ндiрушi-балармен шаылыстыру арылы ірдегі сиыр етін ндіруді екпіндетуге болатыны келтiрілдi.

орауа шыарылатын негiзгi аидалар:

– тжірибелік табындардаы таза тымды жне будан тлді суі, дамуы жне етілігі;

– таза тымды жне будан тлді морфологиялы жне биохимиялы крсеткiштерi;

– тл генотипіні мінез-лыны мен німділігіне сері;

  • тжірибелік топтардаы нім ндіруге жмсалан азы шыыны;

– тжірибелік топтардаы гізщелер терісіні тауарлы-технологиялы асиеті;

  • тжірибелік топтардаы нім ндіруді экономикалы тиiмдiлiгi.

Жмысты сынатан туі мен нтижелеріні жариялануы. Диссертациялы жмыс зерттеулеріні деректері бойынша он ылыми маалалар мен конференциялар материалдары жары крді, оны ішінде 4 маала Баылау комитеті сынан басылымдарда. Диссертация мтініні негізгі аидлары мен нтижелері халы аралы, республикалы жне айматы ылыми ндірістік конференцияларда (Днепропетровск, 2005; останай, 2005, 2006; Алматы, 2006; Орал, 2009) баяндалды.

Жмысты клемі мен рылымы: диссертация компьютерлік мтінді 106 бетте теріліп, кіріспеден, дебиетке шолудан, зерттеу материалы мен дістемесінен, зіндік зерттеулерді нтижелерінен, тйіннен, сыныстар мен орытындыдан жне осымшалардан трады. Мтін 27 кестемен, 7 суретпен безендірілген. 257 дебиет кзінен, соны ішінде 32 шетел тіліндегі дебиеттен трады.

2 ЗЕРТТЕУ МАТЕРИАЛЫ ЖНЕ ДІСТЕМЕСІ

Жоарыда атап ткендей, мамандандырылан ет тымдарына гізшелерді арынды трде сіру жадайында ет німділіктеріні алыптасуын жне ет ндіруді тиімділігін зерттеуге баытталан ылыми ізденістерді Р солтстік айматарында ткізілуі те зекті мселе.

Зерттеуді талаптарына генотипі р трлі жас малдарды суі мен дамуын, клиникалы жне ішкі рылысыны крсеткіштерін зерттеу, этологиялы баылау, тжірибеге ойылан гізшелерді сойысты крсеткіштерін анытау енді. Зерттеу жмыстарыны бадарламасы бойынша ала ойылан талаптарды орындау шін ірі ара малды ет німділігін зерттеу жмыстарыны ылыми-шаруашылыты тжірибелері жргізілді.

Диссертация таырыбы бойынша ылыми-ндірістік тжірибе 2002-2005 ж. аралыында останай облысы арасу ауданы «араман-» асыл тымды шаруашылыында жргізілді. Шаруашылыты негізгі баыты: ет баытындаы асыл тымды ірі ара мал шаруашылыы мен асты ндіру. Онда азаты абас тымыны «Ключев» асыл тымды зауытыны, Амола облысы «Алабота» асыл тымды зауытыны тымды балары мен немiсті сары тымыны андылы лесi бар Саго 6152 асыл тымды басыны рыы олданды.

Зерттеуді басында жаа туан тлден 3 тжірибелік топ рылып, 6 айлыында піштірілді: I баылау тобында – «Ключев» асыл тымды зауытыны баларыны рпатары; II тжірибелік топта – «Алабота» асыл тымды зауытыны баларыны рпатары; III тжірибелік топта - немiстi сары тымыны андылы лесі бар баны рпатары (1-сурет).

Т ж і р и б е л і к т о п т а р
1-баылау 2-тжірибелік 3-тжірибелік
Б у д а н д а с т ы р у ж о б а с ы
азаты абас сиыры х «Ключев» азаты абас сиыры х «Алабота» азаты абас сиыры х неміс с.т.
Б а ы л а у к р с е т к і ш т е р і
гізшелер сіп-дамуы Азы-тандыру сері Клиника- гемато-логиясы Сойыс пен ет сапасы Тері тауарлы- техноло-гиялы асиеттері Этология ерекші-ліктері
гізшелер бордаылауды экономикалы тиімділігі

1-сурет – ылыми-шаруашылы тжірибелерді сызба нсасы

ылыми-шаруашылы тжірибелер МШИ (1977), ВНИИМП (1977), ВНИИМС (1984) дістемелік нсауларына негізделіп жргізілді.

Тжірибелік топтардаы мал басыны суін баылау шін тірілей салматарыны, дене салмаыны орташа туліктік сіміні крсеткіштері, жасы бойынша кезедердегі салыстырмалы су жылдамдыы С.Броди формуласы арылы жне жастары лайан сайын тірілей салматарыны арту коэффициенті бойынша аныталды:

мндаы, W1 – басты салма, кг

W2 – соы салма, кг

Дене бітіміні даму ерекшеліктерін анытау масатында, сызыты сіміні згерістерін зерттеу шін туанда жне 12-, 21-айлыында денесіні негізгі бліктеріні лшемдері алынды: шотыыны биіктігі, йымшаыны биіктігі, кеудесіні тередігі, кеудесіні кедігі, кеудесіні орамы, дене трыны иаш зындыы, сербегіні кедігі, сан-жамбас ттасан жеріні кедігі, артыны иаш зындыы жне тілерсек орамы.

Алынан мліметтерді негізінде дене бітімні сиратылы, зындылы, жамбас-кеуделілік, кеуделілік, шомбалдылы, ірілік, сйектілік, салматылы жне еттілік индекстері есептелінді.

Азытандыру барысындаы жмсалан азытарды млшерін есептеу шін атар 2 кн бойы азыты пайдалануы есепке алынды. Желінген азыты наты млшері берілген азы пен алды азыты айырмасын есептеумен аныталды. Жалпы жмсалан азы шыыны бойынша гізшелерді р 1 кг салма осымына шыындалан азы шыыны (азы лшемі бойынша) есептелді.

3-, 8-, 12- жне 15-айлы гізшелер азасыны физиологиялы алпы мен зат алмасу рдісін баылау масатында р топты 3 басты клиникалы крсеткіштері мен аныны морфологиялы жне биохимиялы крсеткіштері зерттелді. Талдауа жіберілетін анны сынамасы азытануа дейін таерте жарма тамырынан алынды. Онда эритроциттер мен лейкоциттерді саны - Горяевты есептегіш камерасында, гемоглобинні саны - Сали бойынша, ан сарысуындаы ауызды жалпы клемі - Робертсонны рефрактометриялы дісімен, ауызды фракциялар электрофорезді кмегімен, кальций – Де-Ваард, ал фосфор – Бригс дістемелері арылы аныталды [108].

Тжірибелік малдарды ет німділіктерін зерттеу масатында МШИ (1977) жне ВНИИМП (1977) дістемелерімен р топтан 3 бас аналогтар баылау сойысына ткізілді. Бл кезде бордаылаудан алынан малдарды тірілей салматары мен сояр алдында 24 саат бойы аш сталынаннан кейінгі шаларыны, іш майыны жне терілеріні салматары лшенді. Сонымен атар сойыс шыымы, шаны сойыс салмаы, іш майыны салмаы, шаларды морфологиялы рамы мен еттілігі аныталды.

Сынамаларды іріктеу жне сойыс німдерін химиялы талдаудан ткізу П.Т.Лебедев., А.Т.Усович (1976) бойынша ткізілді [108]. шаларды морфологиялы рамын зерттеу шін сол жа жартылай шаларды блуді 5 табии-анатомиялы бліктер бойынша ткізді. Жартылай шаларды блек анатомиялы бліктеріні салматары аныталды: мойын, иы-жауырын, ара-абыра, бел жне сан-жамбас.

Етті сапасы химиялы рамы бойынша, арасыны е зын блшыетіні орташа сынамасын алу жолымен, ал майы – физико-химиялы константаларды зерттеу жолымен аныталды. Етті биологиялы ндылыы, рамындаы алмаспайтын аминышылы – триптофан мен алмасатын аминышылы – оксипролинді анытау негізінде бааланды.

Ет пен майды энергетикалы ндылыы В.А.Александров бойынша есептеу жолымен аныталды: 1 г май - 9,3 ккал, 1 г протеин - 4,1 ккал, ал 1 ккал энергиялы уаттылыы 4,187 кДж те деп алынды. Негізгі энергия мен азы протеиніні уата, ал ауызды ша еті мен майына айналуын 18- жне 21- айлытарында салыстырмалы сойыс дісі бойынша аныталды.

Терілерді тауарлы сапалысы Г.Кульчумованы, И.Заднепрянскийді (1988) дістемелері бойынша зерттелді. Бордаылау аяталаннан кейін тжірибелік топтардаы бастара жмсалан азы шыыны мен баса да тікелей шыындар бойынша нім бірлігіні (1 ц салма осымы мен 1 кг ет німіні) зіндік ны есептелініп, гізшелерді бордаылау мен ет ндіруді экономикалы тиімділігі ВАСХНИЛ (1979) дістемелік нсауларына сай шыарылды.

р топа жататын гізшелерді этологиялы ерекшеліктері хронометраж дісімен жне ВНИИГРЖ (Великжанин В.И., 1975) дістемесі бойынша кзбен арап баылауды жекелей жне топты тізімге алу дістері бойынша жргізіліп, келесі белгілер баылауа алынды: жата жне трып демалуды, азытануды, озалуды т.б. затыы жне кезе сайын айталануы. Жалпы уаыт санынан (1440 минут) гізшелерді тулік бойы азытануа, демалуа, озалуа жмсаан уаыты есептеп шыарылды.

Барлы санды материал М.А.Плохинский (1980) мен Е.К.Меркурьеваны (1970) вариациялы есептеу дісін олдану арылы кестелік процессор Microsoft ExceІ 2000 кмегімен биометриялы трде талданды. Дйектілік шегі Стъюдент бойынша аныталды.

3 ЗЕРТТЕУ НТИЖЕЛЕРІ

3.1 Тжірибелік топтардаы гізшелерді сіп-даму ерекшеліктері

Ктіп-бау жне азытандыру жадайлары. ысы кезеде тжірибелік малды туліктік рационына шаруашылыта ндірілетін азытар – арпа, еркекшп пішені, бидай сабаны, р трлі шптер пішендемесі, жгері срлемі енді. Сонымен атар, барлы топты жас малдарына монокальцийфосфат пен жалаыш ас тзы берілді. Мал басын толы нды жне уаытында азытандыру, оларды німділіктеріні генетикалы ммкіндіктерін ашуа жне жоары сапалы нім алуа ыпал етеді. Жалпы, азытандыру дегейі жеткілікті трде жоары болды. Біра, азыты пайдалану бірдей болмайтындытан, р топа енген жас малдарды азыты пайдалануында айырмашылытар байалды (кесте 1).

Кесте 1 – Туаннан 21-айлы аралыындаы азы шыыны, баса/кг

Азытар Тжірибелік топтар
I II III
Пішен 1302,2 1392,2 1395,5
Срлем 1513,8 1618,4 1622,3
Шабынды азы 1725,5 1844,6 1849,1
Жайылым шбі 1341,3 1433,9 1437,4
оспалы азытар 1058,1 1131,1 1132,8
Азы лшемі 3255,6 3480,4 3488,8
орытылатын протеин 278,48 350,84 348,65
1 а.. келетін орыт. прот., г 95,4 100,8 100,6
Алмасу энергиясы, МДж 35488 38007 37985
ра зат 3758,5 4005,4 4095,4

Тжірибеге ойылан малдарды азыты шыындауын талдау крсеткендей, сіру кезедерінде де, жалпы ылыми-шаруашылы тжірибе жргізу уаыты бойы да азыты гізшелер жасы пайдаланандары аныталды.



Сйтіп, туанынан 21- айлыына дейін азыты желінуі бойынша будан гізшелерден таза тымды гізшелер 6,7% басым тсті.

Осындай жадай негізгі сіру кезедерінде де байалды.

ысы кезеде 1 баса келесі азы лшемі берілді: І топа – 895 кг, ІІ топа – 916 жне ІІІ топа – 904 кг. Азыты жеу бойынша айтарлытай айырмашылытар байалмады. Біра II тжірибелік топ гізшелері мен III тжірибелік топты малдары ірі жне шырынды азытарды жасы жегенін жне бойына сііргенін 1-кестеден круге болады.

Жайылымды кезе 20 мамырдан 25 ыркйекке дейін созылды. Кезені басында жайылымны німділігі 6-8 ц/га, ортасында – 12-15, соында 10-12 ц/га рады. Сапасы ртрлі шптер гізшелерді азасын ажетті оректік заттармен амтамасыз етіп, II тжірибелік топ гізшелері мен III тжірибелік топты малдары жайлымды жасы пайдаланандытан, оларды тірілей салматарыны сімі де траты трде артып отырды.

Тжірибеге ойылан малдарды жазы азы рационы жайылымды шптен ралды. Алынан азытарды жалпы оректілігі 6,4-8,1 азы лшемін рап, тулігіне 700-800 г орташа салма алуды амтамасыз етті. Жалпы аланда, ртрлі топтардаы гізшелерді оректік заттарды пайдаланулары арасындаы айырмашылытар айтарлытай болмады, біра II тжірибелік топ малдары жне III тжірибелік топты малдары I баылау тобына араанда 224,8-233,2 азы лшемін, немесе 6,9-7,2% арты пайдаланды.

Тжірибеге ойылан малдарды 21 ай бойы сіруде азы рамында ст 13,3%, ірі азы – 16,3, шабынды азы – 21,6, срлем – 16,3, жайылым шбі – 16,8 жне оспалы азытар – 13,2% рады (оректілігі бойынша). Сиырларды сттілігін талдай отырып, бл крсеткішті клемі барлы топтарда бір дегейде боланын атап туге болады. Тжірибені бірінші айында бзаулар 6,3-9,2 кг ст емді. Сттілікті 5,0-7,0 кг дейін тмендеуі кктемге ауысу кезеінде байалды. Соынан сиырларды сттілігі артып, 2-3 ай бойы тратанды. ыркйек айында 4,0-5,0 кг дейін тмендеді. Ст беру кезеіні соы екі айында бзаулар 2,5-4,0 кг ст емді.

II тжірибелік топ гізшелері мен III тжірибелік топты малдары оректік заттарды пайдалануы бойынша здерімен атарлас таза тымды малдардан асып тсті. Мысалы, II тжірибелік топтарыны артышылыы тжірибе кезеі бойы 6,0-6,5%, III тжірибелік топтты малдарыны артышылыы – 6,5-7,5% рады. Рацион рамы бойынша гізшелер арасында айтарлытай топ аралы айырмашылы байалмады. Ол жыл мезгілдеріне жне сіру кезедеріне байланысты згеріп отырды. Тжірибеге ойылан малдарды азы рационында туанынан 8- айлыында дейін стті азытар, 8- айдан 15- айа дейін – кк жне ірі, ал кейін сіруді соына дейін – шырынды азытар басым болды.

Толы нды азытандыруда, сйектеріне араанда жас малдарды блшы етіні су жылдамдыы жоары, сондытан да етті блігіні баалыы жоары, рі салмаы ауыр шаларды алу ммкіндігі туады. орыта айтанда, барлы сіру кезедерінде малдарды здеріне тн асиеттеріні барынша крінуіне ммкіндік туызатын жасы ктіп-бау мен азытандыру жадайлары йымдастырылды.

Салматы жне сызыты сіміні. Тжірибеге ойылан малдар сіп-ну барысында оршаан ортаны алуан жадайларына шалдыады. Дегенмен де, алыпты жадай жасаланда оны жасы асиеттеріні дамуына жол береді. Ірі ара мал шаруашылыын жргізуді тиімділігін анытайтын, рі малды даму дрежесі мен ет німділігіні дегейін бейнелейтін негізгі крсеткіштерді бірі - малды тірілей салмаы. Зерттелген генотиптерді барлыы да, оршаан ортаны жадайларына бірдей сезімтал еместігі жргізілген тжірибелер негізінде аныталып, тірілей салматарыны арасындаы айырмашылытарды айын крсетті (кесте 2).

Кесте 2 – Тжірибедегі малды тірілей салмаыны згеруі, кг (±Sx)

Жасы, ай Тжірибелік топтар
I II III
Жаа туан 24,8±1,23 27,8±1,38 28,3±1,35
8 230,7±6,76 232,0±6,86 233,7±7,08
12 328,8±7,83 342,5±7,60 343,6±6,89
15 420,8±7,83 428,6±8,46 430,8±8,43
18 463,5±8,43 480,3±9,34 483,6±9,45
21 501,8±10,14 530,4±10,16 532,6±10,17

II тжірибелік топ малдары мен немісті сары тымыны андылы лесі бар ндіруші-баларынан алынан гізшелерді I баылау тобыны малдарынан 10,8-12,4% (Р<0,05) басым тсті. Р<0,01 мніні дегейі, зерттеліп отыран крсеткіштерді орташа арифметикалы арасындаы айырмашылытарды 99% длелді екенін крсетеді, ал ателік 1% мнге ие болуы ммкін. Мнділік дегейін пайдалану, жіберілген ателіктерді пайызын крсету шін те ыайлы, 0,05 мні дегеніміз тжірибелерді 5% байалатын орытындыларды ателігі.

12-айлыындаы гетерозис тиімділігіні серінен II тжірибелік топта малдары мен III тжірибелік топты малдары I баылау тобыны малдарынан лдеайда басым болды. Осылайша, I баылау тобыны 12- айлыындаы гізшелері II тжірибелік топта малдардан 13,7кг (4,0%, Р<0,05), III тжірибелік топты малдарынан 14,8 кг (4,3%, Р<0,05) кем тсті.

Осындай задылы келесі су кезедерінде де байалды. Сонымен атар, II тжірибелік топты малы мен III тжірибелік топты малдарыны I баылау тобынан басым тсуі 15 айлы жаста рады: 7,8 кг (1,8%, Р<0,05) жне 10 кг (2,4%, Р<0,05); 18 айлы жаста – 16,8 кг (3,6%, Р<0,05) жне 20,1 кг (4,3%, Р<0,05); 21 айлы жаста – 29,6 кг (5,4%, Р<0,05) жне 30,8 кг (5,8%, Р<0,05).

Барлы топты малдары німділік сапалытарыны жоары дегейімен ерекшеленді. Соны ішінде, айтарлытай басымдылы, негізінен II тжірибелік топты малы мен III тжірибелік топты малдарынан айындалды. Шаылыстыруды тиімділігі гізшелерде анарлым нтижелі екені байалды.

2-сурет – Тжірибедегі пішпелерді тірілей салмаыны динамикасы

Шаылыстыруда «Алабота», азаты абас тымы жне немісті сары тымыны ірі баларын пайдалануды тиімділігі бірдей дегейде болды, соны салдарынан малдар арасындаы тірілей салматы айырмашылыы кп жадайда статистикалы длелсіз.

Алынан мліметтерді талдау негізінде, азытандыру мен ктіп-бауды бірдей жадайында сірілген тегі р трлі малдарды суі мен дамуы да бірдей еместігі аныталды. Будан малдар таза тымды малдара араанда, сіруді барлы кезедерінде тірілей салматары бойынша белсенді трде дамыды.

Тірілей салматар арасындаы айырмашылы тжірибеге ойылан малдарды су екпінділігіні бірдей еместігіне байланысты (кесте 3).

Кесте 3 - гізшелерді су арындыы, г ()

Топ сіру кезедері, ай
0-8 8-12 12-15 15-18 18-21 8-15 8-18 8-21 0-15 0-18 0-21
Абсолюттік сім, кг
I 205,9 98,1 92 42,7 38,3 190,1 232,8 271,1 420,8 438,7 477
II 204,2 110,5 86,1 51,7 50,1 196,6 248,3 298,4 428,6 452,5 502,6
III 205,4 109,9 87,2 52,8 49 197,1 249,9 298,9 430,8 455,3 504,3
Орташа туліктік сім, г
I 857,9 817,5 1022 474,4 425,5 905,2 776,0 695,1 935,1 812,4 757,1
II 850,8 920,8 956,7 574,4 556,7 936,2 827,7 765,1 952,4 838,0 797,8
III 855,8 915,8 968,9 586,7 544,4 938,6 833,0 766,4 957,3 843,1 800,5
атынасты сім, %
I 161,2 35,1 24,5 9,7 7,9 58,4 67,1 74,0 188,9 179,7 181,2
II 157,2 38,5 22,3 11,4 9,9 59,5 69,7 78,3 187,8 178,1 180,1
III 156,8 38,1 22,5 11,5 9,6 59,3 69,7 78,0 187,7 177,9 179,8

су екпінділігі бойынша II тжірибелік тобыны малы мен III тжірибелік топты малдары I баылау тобыны малдардан басым тсті.

Туанынан 15- айлытарында дейін, II тжірибелік топ малдары мен III тжірибелік топты малдары I баылау тобыны гізшелерінен тірілей салматарыны орташа туліктік салмаы бойынша сйкесінше 9,1 г жне 13,1 г басым тсті. Туанынан 18-айлыына дейін 24,3-29,7 г немесе 2,9-3,5% сйкес болды. Туанынан 21-айлыына дейін сйкесінше 39,6-42,4 г немесе 4,9-5,3% арты.

Малдарды тірілей салматарыны абсолюттік жне салыстырмалы сімдерін білу, оларды алыпты трде дамуын баылауа, тез жетілгіштігі мен орташа туліктік сімі бойынша баалауа жне су энергиясы е жоары малдарды іріктеуге ммкіндік береді.

Тжірибе ою жне жалпы сіру кезедері бойынша да салыстырмалы су жылдамдыы арасындаы топ аралы айырмашылытар айтарлытай жоары болмады.Салыстырмалы сімдері бойынша будан пішпелер здерімен атар жергілікті пішпелерден крсеткіштері 8-12, 12-15 жне 18-21- айлытарында жоары болды.

оршаан ортаны жадайлары бірдей боланына арамастан, малдарды наты дене типтері алыптасты, соан байланысты ерте жастарында сызыты сіміні дене лшемдерінде біратар айырмашылытар аныталды (кесте 4).

Кесте 4 - 18-айлы гізшелерді дене лшемдері, см (±Sx)

    1. лшемдер
Тжірбелік топтар
I II III
Шотыыны биiктiгi 114,7±0,95 128,5±1,31 129,6±1,46
йымшаыны биiктiгi 119,8±0,45 132,2±0,94 133,6±1,05
Дене трыны иаш зындыы 129,4±0,44 146,2±0,90 147,4±1,26
Кеуде кедігі 41,8±0,62 44,6±0,52 45,2±0,49
Кеуде тередiгi 63,1±0,52 70,0±0,96 71,2±1,25
Жауырын асты кеуде орамы 172,8±0,84 187,8±0,93 188,6±1,27
Сербекті кедігі 42,2±0,72 46,4±0,72 47,6±0,92
Жамбас пен ортан жiлiк осылан жерiнi жалпатыы 44,5±2,76 46,2±0,68 47,0±0,56
Тілерсек орамы 21,1±1,68 21,2±1,54 21,6±1,65

4-кестеде келтірілген18-айлы гізшелері здерімен жасты II-III топты малдарынан шотыыны биіктігі бойынша 13,8-14,9 см (10,711,5%, Р<0,001), йымшаыны биіктігі 12,4-13,8 см (9,4-10,3%, Р<0,001), денесіні иаш зындыы 16,8-18 см (11,512,2%, Р<0,001), артыны иаш зындыы – 3,2-4,1 см (7,5-9,4%, Р<0,001) басым тскендері аныталды. Оны келесі диаграммадан круге болады.

3-сурет – Тжірибелік топ малдарыны экстерьерлік лшемдер

азаты абас тымы мен III тжірибелік топты малдарыны арасы, белі жне денесіні арты блігі жасы дамыан. Оларды здерімен жасты баса топты малдарымен салыстыранда еттілігі де айын крінді.

Осыан сйкес, барлы топтардаы жас малдарды екпінді сіру, дене бітімі жасы жне еттілік формалары айын крінетін малдарды алуа ммкіндік жасады.

18- айлыындаы гізшелерді дене бітімі индекстерін салыстырып креміз кеуделілік, шомбалдылы индекстері бойынша (кесте 5)

Кесте 5 - 18- айлыындаы малдарды дене бітіміні индекстері, %

Индекс Тжірбелік топтар
I II III
Сиратылы 44,99 45,53 45,06
Созымдылы 112,8 113,8 113,7
Жамбас-кеуделілік 99,05 96,12 94,96
Кеуделілік 66,24 63,71 63,48
Шомбалдылы 133,5 128,5 128
сімділік 104,4 102,9 103,1
Сйектілік 18,4 16,5 16,67
Салматылы 150,7 146,1 145,5

Сйтіп, азаты абас тымы мен III тжірибелік топты малдарды дене бітімі ірі болды. Мны зі ірі тымдара жататын баларды етті табындар руда отайлы сер ететінін крсетеді.

гізшелерді дене бітіміні мінездемесіне арай, будандастыруа атынасан малдардан алынан рпатарыны дене бітімі толы жасы жетілген, сондай-а немісті сары тымынан алынан будандарыны аяыны зындыы I баылау тобымен салыстыранда (1,4 %), сімділік индексі (1,4 %), салматылы индексі бойынша (3,5 %) жоары крсеткіш крсетті.Ал II тжірибелік тобыны крсеткіштері аяыны зындыы (1,2 %), сімділік индексі (0,2 %), салматылы индексі бойынша (0,4 %) басым тсті.

3.2 Тжірибелік топтардаы гізшелерді ет німділіктері жне сойысты крсеткіштері

су жне етті алыптасуы тсініктері атар жреді, йткені жас малдарды дамуы кезінде тірілей салматы артуы блшыет лпасыны суіне тікелей байланысты. Малдарды жастары лайан сайын р трлі заттарды азада жинаталуы артады. ша мен оны рамдас бліктері лпаларды суі арылы алыптасады.

Сонымен атар дл, наты, рі мінсіз бааны тек малды сойаннан кейін ана алуа болады.

Баылау сойысыны нтижелері крсеткендей, II тжірибелік топ малыны жне немісті сары тымыны андылы лесі бар рпатар дене тласыны созымдылыымен ерекшеленді.

Ет німділігі азаны морфо-физиологиялы ерекшеліктеріні кешеніне туелді трлі крсеткіштермен сипатталады (кесте 6).

Кесте 6 - гізшелерді шаларыны лшемдері, см

Крсеткіштер Жасы, ай Тжірбелік топтар
I ІІ ІІІ
Дене трыны зындыы 18 119,5 125,3 127,8
21 121,2 128,7 130,6
Саныны зындыы 18 70,6 74,2 76,4
21 73,5 78,3 79,7
ша зындыы 18 190,1 199,5 204,2
21 194,7 207 210,3
Саныны орамы 18 93,5 99,3 102,8
21 99,7 106,5 108,5
ша салмаы, кг 18 220,6 231,5 250
21 242,4 260,4 266,3
Еттену коэффициенті 18 116,0 116,0 122,4
21 124,5 125,8 126,6
Сан етіні орамыны айшытыы 18 132,44 133,83 134,55
21 135,65 136,02 136,14

Барлы топтардаы жас малдарды ара мен бел бліктері, сандары блшы етке толы боланын атап ту ажет.

шаны зындыы бойынша 18- айлытарында II тжірибелік топ малдарыны жне III тжірибелік топты малдары I баылау тобыны малдарынан 9,4 - 14,1 см (4,9-7,4%), ал 21 айлыында – 12,3 - 15,6 см (6,3-8,0%) басым тсті (6 кесте).

Саныны зындыы мен оны орамы бойынша II тжірибелік топ малдарыны жне III тжірибелік топты малдары I баылау тобыны малдарынан басым тсті. 21- айлытарында сан орамыны артышылыы 6,8-8,8 см (6,8-8,8%, Р<0,05) рады. Осындай крініс гізшелер тобында да байалды.

Алынан мліметтерді талдау негізінде, жастары лайан сайын блшыет лпасыны екпінді трде дамуы шаларыны еттілік гізшелерде – 8,5-9,8% арттыраны аныталды. Саныны орамыны айшытыы соан сйкес 2,19-3,2% артты.

Барлы жадайларда II тжірибелік топ малдары мен III тжірибелік топты малдары I баылау тобыны малдарынан басым тсіп отырды. 21- айлыындаы шаларыны еттенуі бойынша II тжірибелік топты малдары жне III тжірибелік топты малдары I баылау тобыны малдарыны саныны орамыны айшытыы бойынша гізшелері соан сйкес 1,04-1,69 жне 0,3-0,4% басым тсті.

Барлы шалар етке толып, май абатымен жабылды, сіресе бл белгі гізшелерде жиі кездесті. Сонымен атар малдарды жастары лайан сайын, оларды ет німділігіні негізгі крсеткіштері де артатыны аныталды(кесте 7).

Кесте 7 - гізшелерді баылау сойымыны нтижелері, (±Sx), n=3

Крсеткіштер Жасы, ай Тжірбелік топтар
I II III
Сояр алдындаы салмаы, кг 18 463,5±8,10 480,3±9,25 483,6±10,13
21 501,8±8,12 530,4±11,06 532,6±9,11
ша салмаы, кг 18 220,6±6,41 231,5±7,53 244,3±8,30
21 242,4±9,83 260,4±16,24 269,9±17,01
ша шыымы, % 18 47,6±0,23 48,2±0,15 50,5±0,42
21 48,3±0,36 49,1±0,56 50,7±0,41
Іш майыны салмаы, кг 18 11,4±0,51 11,6±0,29 11,3±0,72
21 15,2±1,70 17,5±2,53 17,8±2,29
Сойыс салмаы, кг 18 232,0±0,53 243,1±0,21 255,6±0,54
21 257,6±0,24 277,9±0,74 287,7±0,23
Сойыс шыымы, % 18 50,05±0,55 50,61±0,67 52,85±0,74
21 51,34±0,61 52,39±0,74 54,02±0,25

Осылайша, І топты жп шасыны салмаы 21- айлытарында 18- айлыына араанда 21,8 кг (9,9%), ІІ топтікі – 28,9 кг (12,5%), ІІІ топтікі – 25,6 кг (10,5%) артты. ша шыымы осыан сйкес 0,7; 0,9 и 0,2%, ал сойыс шыымы 1,29; 1,78; 1,17%% артты. II тжірибелік топтары мен III тжірибелік топты малдарыны ша салмаын осуы I баылау тобыны ндірушілерінен жоарлау боланы аныталды.

Тжірибеге ойылан топтарды жп шаларыны салматары арасындаы айырмашылы 18- айлытарында аныталды. Талдау жргізу кезеінде, II тжірибелік тобыны малы мен III тжірибелік топты малдарыны шаларыны салмаы бойынша басым тсуі сйкесінше 10,9 жне 23,7 кг.(4,9 жне 10,7%, P<0,05) болды.

21- айлыта осы малдарды лесіне тиетін айырмашылы сйкесінше 18 кг (7,4%, P<0,05) жне 27,5 кг (11,3%, P<0,05) рады.

ша шыымыны топ аралы айырмашылытарын талдаанда, оларды статистикалы дйексіз жне дл болмаандыын атап туіміз ажет. Дегенмен, аталан крсеткіш бойынша будандарды таза тымдылардан басым тсуі байалды.

I баылау тобыны сойыс шыымы 51,34% рап, II тжірибелік топты малдарынан 1,05%, III тжірибелік топты малдарынан 2,68% тмен болды.

3.3 Теріні тауарлы-технологиялы асиеттері

Ірі ара малды терісі тері нерксібі шін шикізат кзі ретінде маызы зор. Сондытан бірдей жадайларда азытандырылан жне сірілген ірі араны р трлі тымдарынан алынатын терілерді сапасын анытау ажет.

Тжірибеге ойылан малдарды баылау сойымын ткізгеннен кейін рбір малды терісі лшеніп, теріні ауданы мен алыдыы аныталды (8кесте).

8 кесте - гізшелер терісіні тауарлы-технологиялы сипаттамасы

Крсеткіштер Тжірибелік топтар
І ІІ ІІІ
Сояр алдындаы тірілей салмаы, кг 501,8±10,4 530,4±10,6 532,6±10,7
Теріні салмаы, кг 42,1±2,12 45,8±1,92 46,4±1,45
Тері шыымы, % 7,4 7,81 7,85
Тері лшемдері, см: зындыы 227,6±3,05 233,7±2,75 231,9±2,46
Ені 176,4±2,14 179,6±2,09 179,2±1,76
Теріні ауданы, дм 407,7±3,65 410,8±4,15 408,9±3,72
Жаядаы теріні алыдыы, мм 5,8±0,07 4,3±4,04 6,0±0,07
Жаяны алаы 6,6±0,08 6,9±0,02 6,7±0,04

Тері нерксібіне арнайы шикізат шін жарамды гізше терілерін алу ажет. Терілерді салмаы 30 кг арты, алыдыы 3,5-5,5 мм жне ндіріс талаптарына сай 400 дм2 млшерлі болуы тиіс. детте мндай терілер тірілей салмаы кем дегенде 380 кг жне одан да жоары малдардан алынады. Сондытан сойылатын малды салмаы нерлым жоары болса, сорлым терісіні салмаы да ауыр болады.

II тжірибелік тобыны гізшелері мен немісті сары тымыны андылы лесі бар гізшелерден салматары ауырлау 45,8 кг жне 46,4 кг терілер алынды. Е жоары тері шыымы да II тжірибелік тобыны малдарынан (сояр алдындаы салматан 7,8%) мен III тжірибелік топты малдарынан (7,81-7,85%) алынды.

Теріні алыдыы бойынша барлы малдар «ауыр» терілерді стандарт талаптарына сай болып, барлы лшенген нктелердегі алыды 4,5 мм рады. Жая терісіні е жоары алыдыын (6,3 мм) II тжірибелік топты гізшелері, III тжірибелік топты малдарынан (6,0 мм) мен I баылау топ гізшелері (6,0) крсетті. Мндай задылы аладаы алыды бойынша да саталынып – 6,9; 6,7 жне 6,7 мм рады.

МЕСТ 1134-51 талаптарына сйкес, барлы ш топтаы гізшелерді терілері «Ауыр ба терісі» атарына жатады. І жне ІІ топты гізшелері терісіні е басты ндылыы ретінде, теріні барлы бліктерінде бірдей алыдыыны жабылуы саналады. Мндай терілерден алынан шикізаттар тігу кезінде те ыайлы келеді, рі олардан жоары сапалы тері бйымдары алынады.

4 гізшелерді сіру мен бордаылауды экономикалы тиімділігі

Шаруашылы жргізуді нарыты жадайында ндірісті екпінділету барысында жзеге асатын ртрлі шараларды экономикалы тиімділігін анытау зекті мселе. Жас ірі ара малдарды етке сіру мен бордаылауды баалауды е басты крсеткіші – ндірілген німні экономикалы тиімділігі. гізшелерді етке сіруді жне бордаылауды экономикалы тиімділігі жмсалан шыындарды негізінде есептелініп шыарылды. (кесте 9).

Кесте 9 - гізшелерді бордаылауды экономикалы тиімділігі

Крсеткіштер Жасы, ай Тжірибелік топтар
I II III
Бордаылау соынлаы тірілей салмаы, кг 18 463,53 480,30 483,60
21 501,80 530,43 532,61
Салма осымы, кг 18 438,71 452,52 455,33
21 477,05 502,63 504,31
1 кг салма осымына жмсалан азы шыыны, а.. 18 7,24 7,32 7,35
21 7,42 7,61 7,70
1 басты сіруге жмсалан шыын, теге 18 70200 70200 70200
21 81900 81900 81900
1 ц салма сіміні зіндік ны, теге 18 16002 15514 15418
21 17169 16295 16240
1 басты етке сатудан тскен пайда, теге 18 90383 93659 94302
21 97851 103428 103857
Таза пайда, теге 18 20183 23459 24102
21 15951 21528 21957
Тиімділігі, % 18 28,8 33,4 34,3
21 19,5 26,3 26,8

Тжірибе кезінде алынан 1 ц тірілей салматы зіндік ныны жоарылыын I баылау тобыны 18- айлы гізшелерге – 16002 теге, ал 21 айлы – 17169 теге жмсалды. Тірілей салматы 1 ц сіміні зіндік ны II тжірибелік топты 18 айлы гізшелерге – 15514 теге, III тжірибелік топты малдарыны - 15418 теге.

Етті сату кезіндегі тскен пайда тжірибеге ойылан тлдерді тапсырыс салмаына байланысты болды: ірі жне ауыр гізшелерден (II жне III топтар) кбірек пайда тсті, 18 ай жасында II тжірибелік топты 18 айлы гізшелерінен - 93659 тенге жне III тжірибелік топты малдарынан – 94302 тенге. Соан байланысты пайдасы мен тиімділігі I баылау тобына араанда жоары болды, ІІ топта 3276 тенгеге жне ІІІ топта 3919 тенгеге, тіиділігі 4,6 % жне 5,5% сйкес. Экономикалы трыдан II тжірибелік топты малдарын жне III тжірибелік топты малдарын 18-айлытарына дейін сіріп, етке тапсыран тиімді.

ОРЫТЫНДЫ

1 18 айлыында I-баылау тобыны гізшелері здерімен жасты II-III тжірибелік топ малдарымен салыстырандаы лшемдері: шотыыны биіктігі бойынша – 13,8-14,9 см (Р < 0,001), йымшаыны биіктігі бойынша – 12,4-13,8 см (Р < 0,001), денесіні иаш зындыы бойынша – 16,8-18 см (Р < 0,001), артыны иаш зындыы бойынша – 3,2-4,1 см (Р < 0,001) артты.

2 Тжірибелік топтардаы гізшелер бордаылау кезеінде р 1 кг тірілей салма осымына: I-баылау тобында – 7,24 а.., II-тжірибелік топта – 7,32 а..,

III-тжірибелік топта – 7,35 а.. жмсады, яни баылау тобымен салыстыранда II тжірибелік топтардаы азы шыыны 6,0-7,5% арты жмсалды.

3. гізшелерді дене бітіміні мінездемесіне арай, будандастыруа атынасан малдардан алынан рпатарыны дене бітімі толы жасы жетілген, сондай-а III-тжірибелік топты малдарыны аяыны зындыы I-баылау тобыны асыл тымыны малдарымен салыстыранда (1,4 %), сімділік индексі (1,4 %), салматылы индексі бойынша (3,5 %) жоары крсеткіш крсетті. Ал II тжірибелік тобыны малдарыны крсеткіштері аяыны зындыы (1,2 %), сімділік индексі (0,2 %), салматылы индексі бойынша (0,4 %) басым тсті.

4. Баылау сойысыны нтижелері крсеткендей, II-III-тжірибелік топтар малыны дене тласыны созымдылыымен ерекшеленді. шаны зындыы бойынша 18-айлытарында II-тжірибелік топ малдарыны жне III-тжірибелік топты малдары I-баылау тобыны малдарынан 9,4 - 14,1 см (4,9-7,4%), ал 21- айлытарында – 12,3 - 15,6 см (6,3-8,0%) басым тсті.

5. II-тжірибелік топты малдары мен III-тжірибелік топты малдарынан салматары ауырлау 45,8 кг жне 46,4 кг терілер алынды.

Теріні алыдыы бойынша барлы малдар «ауыр» терілерді стандарт талаптарына сай болып, барлы лшенген нктелердегі алыды 4,5 мм, жая терісіні е жоары алыдыын (6,3 мм) II тжірибелік топты малдары, одан кейін III-тжірибелік топ гізшелерінен (6,0 мм) мен I-баылау тобыны гізшелері (6,0) крсетті. Мндай задылы аладаы алыды бойынша да саталынып – 6,9; 6,7 жне 6,7 мм рады.

6 I-баылау тобыны шасыны салмаы 21-айлыта 18-айлытарына араанда 21,8 кг (9,9%), ІІ топтікі – 28,9 кг (12,5%), ІІІ топтікі – 25,6 кг (10,5%) артты. ша шыымы осыан сйкес 0,7; 0,9 и 0,2%, ал сойыс шыымы 1,29; 1,78; 1,17% артты. II-тжірибелік топ малдары мен III-тжірибелік топ малдарыны ша салмаын осуы баылау топ - I-баылау тобыны малдарынан жоарлау боланы аныталды.

7. Етті сату кезіндегі тскен пайда тжірибеге ойылан тлдерді тапсырыс салмаына байланысты болды: ірі жне ауыр гізшелерден (II жне III топтар) кбірек пайда тсті, 18 ай жасында II тжірибелік топты 18-айлы гізшелерінен - 93659 тенге жне III-тжірибелік топты малдарынан – 94302 тенге.

НДІРІСКЕ СЫНЫСТАР

1. ір шаруашылытарында сапалы сиыр еті мен ауыр тері шикізатын ндіруді молайтатын азаты абас тымыны жоары німді табындарын руды «Алабота» асыл тымды зауыты мен немісті сары тымыны тымды баларымен будандастыруа болады.

2. Алынан екі тымды будандарды 18-айлыында 430–480 кг тірілей салмаа жеткізу шін 3,5–4 мы азы лшемін жмсай отырып жедел бордаылау тиімді.

ДИССЕРТАЦИЯ ТАЫРЫБЫ БОЙЫНША ЖАРИЯЛАНАН

МААЛАЛАР

1. Найманов Д.К., Аубакиров Ж.К., Папуша Н.В. Интенсивность роста молодняка казахской белоголовой породы разных генотипов // Мат. междунар. н-прак. конф. «Науковий потенціал світу».– Днепропетровск, 2005.– С. 33–35.

2. Папуша Н.В., Аубакиров Ж.К., Сапанов Е.К. Интенсивность роста телочек казахской белоголовой породы разных генотипов в ТОО «Караман-К» // Мат. междунар. научно-прак. конф. «Индустриально-инновационное развитие Казахстана».– Ч.2.– Костанай, 2005.– С.106-109.

3. Аубакиров Ж.К. азаты абас сиырын «Алабота», «Ключев» асылдандыру зауыттарыны жне «немісті сары» тымыны баларымен будандастырудаы салыстырмалы баалау // «азастанны индустриалды-инновациялы дамуы» ылыми-тжір. конф. мат.– останай, 2005. – 136-137 б.

4. Каримов Ж.К., Найманов Д.К., Аубакиров Ж.К. Увеличение производства говядины использованием мирового генофонда мясных пород в хозяйствах степной зоны РК // Мат. междунар. научно-прак. конф., посв. 100-летию М.А.Ермекова.– Алматы, 2006.– С.151-154.

5. Найманов Д., Папуша Н., Тулеубаев Т., Аубакиров Ж. Рекомендации по повышению продуктивности плановых пород кр. рог. скота Костанайской области.– Костанай, 2006.– 224 с.

6. Найманов Д.К., Аубакиров Ж.К., Папуша Н.В. Современное состояние мясного стада аулиекольской породы в ТОО «Рамазан-К» // Вестник с.-х. науки Казахстана, 2006, № 2.– С.31-32.

7. Аубакиров Ж.., Шегебаева А.А., Найманов Д.К. азаты абас тымы рашы баспатарыны аныны морфологиялы жне биохимиялы крсеткіштеріні динамикасы // Жаршы, 2008, №....– 15-18 б.

8. Аубакиров Ж.., Шегебаева А.А., Найманов Д.К. останай облысыны «АРАМАН-К» ЖШС сірілетін генотипі р трлі малдар мінез-лындаы ерекшеліктер // Жаршы, 2008, №....–30-33 б.

9. Аубакиров Ж.К. «араман-К» ЖШС сірілетін азаты абас тымы жас малдарды жартылай шаларыны морфологиялы рамы //.ж. ылым жне білім.– Орал, 2009.– 44-47 б.

10. Аубакиров Ж.К. «араман-К» ЖШС-де тегі р трлі жас малдарды екпінді суі мен дамуы //.ж. Интеллект, идея, иннновация.– останай, 2010.– 22-25 б.

Аубакиров Жанбай Калдиевич

Повышение мясной продуктивности казахской белоголовой породы при различных скрещиваниях

06.02.04 – частная зоотехния, технология производства продуктов животноводства

Автореферат диссертации на соискание ученой степени

кандидата сельскохозяйственных наук

Резюме

Оъект исследования – кастраты казахской белоголовой породы «Ключевского» типа, типа «Алабота» и кастраты с долей крови по немецкой желтой породе.

Цель исследования – разработать научные и практические основы увеличения производства говядины путем скрещивания коров скороспелого типа казахской белоголовой породы с быками высокорослого крупного типа из племенного завода «Алаботинский» и с быком-производителем Саго 6152 с долей кровности по желтой немецкой породе.

Результаты исследования – На протяжении всего опыта по показателям живой массы наблюдалось существенное преимущество молодняка, полученного от быков-производителей племзавода «Алаботинский» и быка-производителя Саго 6152 над аналогами, полученными от быков-производителей племзавода «Ключевое». Так, в 21-месячном возрасте по группе кастратов это преимущества составило 26,6-30,8 кг, или 5,4-5,8 %.

В годовалом возрасте помеси по желтой немецкой породе превосходило кастратов «Ключевского» типа по индексу длинноногости (на 2,5%), перерослости (на 0,8%), а также по индексам, характеризующим мястность животных: массивности (на 0,6%). Следует отметить, что кастраты типа «Алабота» имели практически такие же показатели индексов, как кастраты с кровностью по желтой немецкой породе.

Полученные данные морфологического состава крови с высокой достоверностью говорят нам о превосходстве животных, полученных от быков племзавода «Алаботинский» и быка-производителя Саго 6152. Так, в 15-месячном возрасте кастраты II и III групп по содержанию эритроцитов в крови на 0,48-0,5 млн/мл3, или 7,8-8,1% превосходили сверстников I контрольной группы.

Хронометражные наблюдения показали, что продолжительность потребления корма у кастратов, полученных от быков-производителей из племзавода «Алаботинский» и кастратов с кровностью по желтой немецкой породе была больше, чем у кастратов, полученных от быков-производителей племзавода «Ключевое».

Так, на прием корма кастраты II группы затратили 382 мниуты, что на 50 мин, или 15,0% больше в сравнении с кастраты III группы соответственно на 48 мин, или 14,4%. Такая же закономерность наблюдалось и приеме воды.

Убойный выход по группе кастратов «Ключевского» типа в возрасте 21 месяц составил 51,78%, что меньше соответствующего показателя кастратов типа «Алабота» на 4,35%1 и кастратов с кровнестью по желтой немецкой породе на 9,06%.

В 18 месячном возросте помесные кастраты желтой немецкой породы превосходили своих сверстников I контрольной группы по массе мякоти на 15,49 кг.(16,5%, Р<0,01), по II группе эта разница составляла 4,25 кг (4,04%, Р<0,01), а в 21 месяц соответственно : 21,2 кг( 19,5%, Р <0,01) и 13,27 кг (13,6%,Р <0,05).

В 18 месяцев в длиннейшей мышце спины кастратов II группы содержалось 1, 86 ± 0,62 % протеина, или больше, чем у кастратов I контрольной группы на 0,96, III – на 0,51. В последующие возрастные периоды эти различия по содержанию жира сохранялись. Вместе с тем, благодаря большей интенсивности внутримышечного жироотложения, мясо кастратов II и III групп харектеризовалось лучше выраженной «мраморностью».

По содержанию белка в туше а возрасте 21 месяц отмечено достоверное превосходство помесей ( кастратов II и III групп) над сверстниками из I контрольной группы на 5,87 %- 8,88 кг, 12,7 – 19,3% ( табл. 21), По содержанию жира в мясе превосходство помесей над животными из I группы составило 4,54-6,08 кг, или 13,7-18,2%

При расчете величины конверсии протеина корма в пищевой белок съедобных частей мясной продукции у подопытных животных установлено, что наиболее высокой она была у животных с долей крови по желтой немецкой породе ( 12,18%), самый низкий показатель был у животных, полученных от быков из племзавода «Ключевое» (12,09%), разница между ними составила 0,09%. Промежуточное положение занимали кастраты, полученные от быков из племзавода «Алаботинский» ( 12,11%), они превосходили своих сверстников полученных от быков племзавода «Ключевое» на 0,17 %, но уступали кастратами с кровносью по желтой немецкой породе на 0,58%.

Более тяжелые шкуры получены от кастратов, полученных от быков- производителей из племзавода «Алаботинский» (41,4кг) и кастратов с кровностью по немецкой желтой породе ( 41,8кг). Самый высокий выход шкур ( 7,8 % к предубойной массе ) был у кастратов, полученных от быков племзавода «Алаботинский» и желто – немецкой помосей ( 7,81-7,85%).

Сумма выручки от реализации на мясо колебалась в зависимости от сдаточной массы подопытного молодняка : от более крупных, тяжелых кастратов ( II и III группы) получено больше денежной выручки – в 18 месячном возрасте по группе кастратов, полученных от быков из племзавода «Алаботинский» - 93659 тенге и от кастратов с кровностью по желтой немецкой породе -94302 тенге. Это обусловило найбольшую сумму прибыли в указанных группах по сравнению с кастратами I контрольной группы на 3276тенге и на 3919 тенге, а также уровня рентабельности соответственно на 4,6и 5,5.

Resume

Zhanbay Kaldyevich Aubakirov

Abstract of a candidates thesis for an academic degree in agricultural sciences

06.02.04 special zootechnics, livestock farming technology

Research objects –white-head Kazakh castrates of “Kluychevskoi” type, oxen of “Alabota” type and yellow German strain castrates with blood portion..

Research goal – to work out scientific and practical foundations for beef output expansion by cross breeding of fast-growing white-head Kazakh cows with tall, big bulls of “Alabota” pedigree farm and sire Sago 6152 with blood portion of yellow German strain.

Research results – Calves produced from bulls of “Alabota” pedigree farm and from sire Sago 6152 showed better results in live weight indexes in comparison with those of pedigree farm “Kluychevoe” over the whole period of the experiment held. Thus, this “superiority” of 21-month-old oxen group made up 28.6 – 30.8 kg or 5.4-5.8 %.

Crossbreeds of yellow German strain at a year-old age excelled castrates of “Kluychevskoi” type in long-legs indexes for 2.5%, in overgrowth for 0.8 %, in fleshiness indexes: being bulkier for 0.6%. It should be noted that castrates of “Alabota” type had almost the same indexes as those with blood portion of yellow German strain.

Attained data of morphological blood composition show superiority of animals bred from bulls of “Alabota” pedigree farm and sire Sago 6152. Thus, 15-month-old castrates of groups II and III excelled those of group I in red cells number in blood for 0.48-0.5 mln/ml or 7.8-8.1%.

Time kept observations showed that duration of forage consumption by castrates of “Alabota” pedigree farm and castrates with blood portion of yellow German strain had been longer than that of castrates raised from sires of pedigree farm “Kluychevoe”.

Thus, castrates of group II took 382 minutes for food intake, what is 50 minutes, or 15.0% longer in comparison with those of group I and castrates of group III accordingly spent time for 48 minutes longer what constitutes 14.4 %. The same pattern had place at water intake.

Slaughter output of 21-month-old castrate group raised at “Kluychevskoe” made up 51.78% what is lesser for 4.35% of the same number of slaughtered castrates of "Alabota" and for 9.06% of those with blood portion of yellow German strain.

At the age of 18 months crossbreeds of yellow German strain surpassed castrates of the same age of group I in flesh mass for 15.49 kg (16,5%, Р<0,01), the difference with group II constituted 4.25 kg (4,04%, Р<0,01), and at the age of 21 months that difference grew accordingly as follows: 21,2 kg (19,5%, Р<0,01) and 13,27 kg (13,6%, Р<0,05).

At 18 months the longest muscle of the back of castrates grouped # II contained 1,86±0,62 % of protein, what was bigger in comparison with castrates grouped # I for 0.96, and 0.51 for III groupThe following years those patterns in fat content were repeating. Besides, due to stronger and fast intramuscular fat accumulation meat of castrates grouped II and III featured better “marbling”.

Due to higher protein content in meat castrates of II and III groups at the age of 21 months overweighed castrates of I group of the same age for 5.87-8.88 kg, or 12.7-19.3 % (table 21). Animals from II and III groups surpassed mentioned castrates of I group in fat content for 4.54-6.08 kg., or 13.7-18.2%.

When calculating forage protein conversion value into food protein of edible meat products it was established that the highest value had experimental animals with blood portion of yellow German strain (12.18%), the lowest value had animals produced from bulls of pedigree farm “Kluychevoe” (12.09%), the difference between them constituted 0.09%. The middle was taken by castrates engendered from bulls of “Alabota” pedigree farm (12.11%); they surpassed castrates raised at “Kluychevskoe” for 0.17% and they yielded for 0.58% to those with blood portion of yellow German strain.

Heavier fells were produced from castrates of “Alabota” pedigree farm (41.4 kg) and castrates with blood portion of yellow German strain (41.8 kg). The highest fell output (closer to slaughtering 7.8%) had castrates of “Alabota” pedigree farm and castrates with blood portion of yellow German strain (7.81-7.85%).

The receipts amount from selling beef fluctuated depending on the mass of the carcass of an experimental animal: much amount of money was earned from selling the heaviest and largest castrates (II and III group) – at the age of 18 months castrates engendered from bulls of “Alabota” pedigree farm “brought” – 93659 tenge and castrates with blood portion of yellow German strain – 94302 tenge. That made for the bigger sum of profit in mentioned groups in comparison with castrates from I group for 3276 tenge and for 3919 tenge, as well as efficiency level raised accordingly for 4,6 % and 5,5 %.



 



<
 
2013 www.disus.ru - «Бесплатная научная электронная библиотека»

Материалы этого сайта размещены для ознакомления, все права принадлежат их авторам.
Если Вы не согласны с тем, что Ваш материал размещён на этом сайте, пожалуйста, напишите нам, мы в течении 1-2 рабочих дней удалим его.